|
Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa Şanlıurfa El Sanatları
Tarakçılık Şanlıurfa’nın geleneksel el sanatlarından olan tarakçılık,
günümüzden 50-60 yıl öncesine kadar Eski Arasa Hamamı ile Hoca Abdülvahit Camii
arasında kalan çarşıdaki 20 kadar dükkânda icra edilirdi. Fabrika türü plastik
tarakların imal edilmesiyle önemini yitiren bu sanatın son ustası Şıh Müslüm
Özbal’dır. Tarakçı, Bakır, Tarakçı Mehmet ve Tarakçı İmam, bu sanatın 30-40 yıl
öncesinin tanınmış ustalarından idi. Bugün bu sanatı terk etmiş olan Şıh Müslüm Özbal Usta, tarak kullanma
alışkanlığının saçta kepeklenmeyi, dökülmeyi ve bitlenmeyi önlediğini
söylemektedir. Şanlıurfa’da tarak; deve’nin bacak kemiğinden, annep, armut ve iyi cins ceviz
ağacından yapılmaktadır. Beyaz renkteki deve kemiği fildişi görünümü
verdiğinden, diğerlerine nazaran sert ve dayanıklı olduğundan daha çok tercih
edilmektedir. Bu kemik ayrıca tarakçılar tarafından göze sürme çekmekede
kullanılan “Sürme Mili”, eskiden berberlerin sünnet esnasında kullandıkları
“Sünnet Mili” ve tabanca kabzasına kakma yapımında kullanılmaktadır. Deve kemiği
ayrıca tespihçiler tarafından tespih yapımında da kullanılmaktadır. Annep, armut ve ceviz ağaçlarının kesildikten sonra kurumaları için,
üzerlerinden 1 yaz mevsimi geçmesi gerekmektedir. Şanlıurfa’da yetiştirilen
ceviz ağaçlarının kerestesinin tarak yapımına elverişli olmadığı söylenmektedir.
Bu iş için daha çok, siyah kalitede olan Elazığ ve Diyarbakır’ın ceviz ağaçları
tercih edilmektedir. Deve kemiği ve ağaç bulunmadığı durumlarda nadir olarak Camız boynuzundan da
tarak yapılmaktadır. Ancak, sıcak suya karşı dayanıksız olan ve çabuk eğilen
camız boynuzu, fazla tercih edilmektedir. Şanlıurfa’da Yapılan Tarak Türleri 1. Kadın Tarağı: 9x7.5 cm. boyutunda olup dişleri uzun kenara açılır.
Tarağın genişliğine göre iki, üç veya dört parça kemikten yapılır. a. İki tarafı sık dişli,
b. Bir tarafı seyrek, bir tarafı sık dişli,
c. Tek tarafı sık dişli,
d. Tek tarafı seyrek dişli olmak üzere dört ayrı çeşidi vardır. 2. Sakal Tarağı: 6x6.5 cm. boyutunda olup tek parça kemikten
yapılmıştır. Tek tarafı sık dişlidir ve dişler uzun kenara açılmıştır. Sakal
taramada kullanılır. 3. Erkek Tarağı: 10x4.5 cm. boyutunda olup iki parça kemikten
yapılmıştır. Tek taraflı ve ince dişlidir. Deve Kemiğinden Tarak Yapılması Kesilen devenin bacak kemikleri, tarakçılar tarafından satın alınır. Bu iş
için, iri ve kaliteli kemik veren yaşlı develer tercih edilir. Zayıf ve genç
devenin kemiği küçük ve kalitesiz olduğundan tercih edilmemektedir. Keserle önce kemiğin kaba tarafları düzlenir ve eti kazınır. Sonra parçalar
halinde kesilerek ilik kısmı temizlenir. Düzgün kesilmiş parça kemikler, yaz
aylarında 1 hafta, kış aylarında ise 15-20 gün süreyle suda dinlendirilir. Bu
safhada kemik içerisindeki ilik tortusu ve kan rengi kendini suya bırakır.
Kemikler sudan çıkarılarak ağaç mengeneye takılır ve ince dişli “Yege” (eğe) ile
parçalar halinde işlenir. Daha sonra bu parçalar yan taraflarından ince el
matkabıyla delinir ve bu deliklere ince çiviler yerleştirilmek suretiyle
birbirine tuturulur. Çeşidine göre bir, iki, üç veya dört parça kemikten bir
tarak boyu elde edilir. Parçaların yan yana bağlanmasında ayrıca yapıştırıcı bir
madde kullanılmaktadır. Tutturulan kemikler tekrar mengeneye konulur ve özel
olarak yapılmış ince dişli el testeresiyle tarağın dişleri açılır. Eğenin sivri
kenarıyla tarak üzerine çizgiler açılarak süsleme yapılır. Keser, eğe, oynar tahta saplı ince el matkabı, testlere ve tahta mengene
tarakçılıkta kullanılan aletlerdir.
|