Yürük Ağırlaması

YÜRÜK AĞIRLAMASI:

Bu halayın semt semt çeşitli adları olmuştur: Yörük Halayı, Yörük Ağırlaması, Kürt Halayı, Aşiret Halayı gibi.

Yürümek fiili bazı yörelerimizde yörümek şeklinde söylendiği için, konar göçer yaylı oymağı demek olan "Yürük" adı da köylüler tarafından daha ziyade "Yörük" denilişiyle kullanılır. Anadolu'ya ilk yerleşen Oğuz Türkmen fatihler, sonraları Horasan'dan oymak oymak, obak obak gelmeye devam eden obalı, otağlı Türk göçerlerine Yörükler demeye başlamışlardı. Söz konusu halayın işte bu tabakadan kalmalığı adından anlaşılıyor.

Sivas ve yöresinde yürütülen toplu oyunların hiçbirine benzemeyen "Yürük Ağırlaması" na girmek üzere halaycılar el ele tutuşurlar. Başçeken, el ayaları baldıra değecek ve orta parmaklar zıvka (zıvga, zıbka) zıhına gelecek surette ellerini yanlara bırakır. Öbür oyuncular da onu taklitle peşi peşine dizilirler. Çalgı notadaki 'A' işaretli kısmı vururken sağ ayaklarla her kuvvetli zamanda çok kısa birer adım ileri atılır. Zayıf zamanlarda sol ayak onun yanına getirilir. (Bazı oyuncular bu figürü her iki ayağı da çeyrek adım ileri atarak yapıyorlar.) O sırada sağ ayak atılırken oyuncuların gövdeyi sağa büktükleri, sağ eli de yapışık durduğu sağ yana sürterek diz kapağına doğru indirdikleri görülür. Sol ayak da sola bükülerek sol eli yine diz kapağına doğru sürterler. (O anda sağ el de tabiatıyla yukarı çekilerek eski vaziyetine getirilir). Bu figürde halay dizisinin görünüşü şöyledir: oyuncular, gövdeyi bir sağa bir sola büküp, elleri zıvka zıhından ayırmaksızın yanlara sürte sürte müteharrik (hareketli) bir kavis şeklinde yürüyüş yapmaktadırlar.

Musikî (B) işaretli yere gelince, halaycılar gövdeyi de imkan nispetinde arkaya bükerler. Bu vaziyette iken ellerin her zaman da göğüse sürtülmesine başlanır. Sağ el yukarı doğru sürtülürken sol el aşağıya, sağ aşağı sürtülürken de sol el yukarı doğru götürülmek suretiyle yapılan bu figür göğsün duş altında yıkanmasına benzetilebilir.

Notada (C) işaretli bölüm başlayınca oyuncular doğrulup iki kollarını birden yukarı kaldırırlar. Her zamanda başlar üzerinde yapılan el çırpmalarıyla yürüyüşe devam ederler. (Arkaya bükülme figürleri bazan peşi peşine sıralanış vaziyeti bozulmaksızın yapılır. Kimi de oyuncular sola dönüp yanyana dizi halindeyken icra edilir.)

El çırpma vaziyetinde yapılan yürüyüş figürü çok sürmeksizin, çalgı tekrar baştan alır. Oyuncular da baştaki figüre geçerler. (C) kısmında yeniden el çırpmalı yürüyüşe devam edilirken başçeken'in mendili omzuna attığı ve yukarda duran kolları -el çırpmayı bırakmaksızın - yavaş yavaş indirdiği görülür. Çömelmelere geçildiğini ihsas (duyurma) mahiyetindeki bu hareketten sonra oyuncular el çırparak ve her bir zaman başında hafif irkintiler göstere göstere çömelmeye başlarlar. Tam çömeliş vaziyetinde geldiklerinde cepheleri de sola dönmüş bulunur.

Taklit Figürleri:

Oyuncular çömelik vaziyette yan yana bulunurlarken ev işlerinden birinin taklidine geçilir. Önce "un eleme" den işe başlanır. Bu figürde oyuncular önlerinde un teknesi ve ellerinde un eleği varmış gibi bir vaziyet olarak dirsekten itibaren kolları her bir zamanda bir defa sola götürüp geri getirirler. Başçekenin bir müddet sonra hamur yoğurmaya başladığı görülür. Baş çekenin hareketlerini hiçbir zaman gözden kaçırmayan öbür oyuncular da onu taklit ederler. Bundan sonra ip eğrilip yumak yapılır, ekmek pişirilir.

Un elemeyle başlanılıp ekmek pişirmeyle tamamlanan figürlerden sonra halay dizisi yine el çırpmalara devamla usul usul ayağa kalkar. O sırada musikî tekrar (B) ye geçer. Oyuncular yine göğüste el çaprazlayıp arkaya bükülüş figürü yaparlar. (C) kısmında ağır, ağır doğrulur ve Çepük çalarak yürüyüşe geçtikten sonra yukarda anlatıldığı üzere çömelirler.

Yün tarama (yun darama), çıkrık bükme (çığrıh eğerme) ve kumaş dokuma (gumaş dohuma) figürleri:

Halaycılar çömelik vaziyetteyken biraz sola dönüp sol diz üzerinde mevhum (görünmeyen, hayalî) yün demetini taramaya koyulurlar. Bu figür, sol dizin iki yanındaki elleri beher zamanda aşağı indirip tekrar kaldırmak suretiyle yapılır. Yün taramadan sonra çıkrık bükme figürüne geçilir. Bu taklit yapılırken oyuncular sağ dizlerini hafifçe yere iliştirir ve sağ elleriyle sağ taraflarındaki - mevhum - çıkrık kolunu çevirir gibi yaparlar. Aynı zamanda sol ellerini de sağ dizin yere konulduğu noktadan itibaren yavaş yavaş sol yukarı götürürler. Sağ elin hareketi beher zamanda bir dairecik çizecek şekilde işler. Kumaş dokuma figürü ise tıpkı tezgah başındaki bir adamın hareketini taklit suretiyle olur. Bundan sonra "yaykanma (yıkanma), taranma ve aynaya bakma figürlerine geçilecektir."

Yıkanma (yıkanma), Taranma ve Aynaya bakma figürleri:

Kumaş dokuma taklidi bittikten sonra tekrar ayağa kalkılarak el çırpmalarla yürüyüşler ve geri bükülmeler yapılır. Son bir çömeliş vaziyetine geçilince, oyuncular sola dönmeyip, bu sefer tam geriye yönelirler. Böylelikle en arkaya düşen Baş Oyuncu, her iki elini önündekinin başına koyarak yıkama taklidine başlar. Arkadaşları da ona uyar. Sonra, tarama taklidine geçilir. En son figürü de aynaya bakma figürü teşkil eder. Köylerde yapıldığına şahit olunmayan bu figürde halaycılar yarım sola dönerek sol kollarını omuz hizasında öne uzatır ve el ayasına, ayna yerine koyarak bakmaya başlar. O esnada sağ elle de her bir zamanda başın muhtelif taraflarındaki saçları düzeltme hareketleri yapılır.

Yürük Ağırlaması'nın tarif edegeldiğimiz figürlerinden anlaşılacağı üzere, artık karnımız doymuş giyim kuşam tamamlanmış, hem de nefis bir yıkanmanın sonucu olarak vücutlar rahata kavuşmuştur. Neşe yerinde, karınlar tok ve sırtlar pektir. Halaycılar, artık bu durumdaki bir insanın ruh h'leti (hali) içindedirler. Neticede, ayağa kalkarak ferahlığın sevinciyle hoplayıp sıçrayacaklardır.

Hotlatma:

Aynalara bakılmanın tamamlandığını, sezen sazcılar derhal Hoplatma'nın ezgisine geçerler. Halaycılar da derhal kalkıp hoplatmanın figürlerine başlarlar. Yürük ağırlamasının hoplatma figürleri Kızık Halayı Hoplatması'nın aynıdır.