Temurağa

TEMURAĞA:

Erzurum'da yörenin Aşkale ilçesinde Temirağa Bar'ından başka şunlar vardır; Daldala, Hançer Barı, Hoşbilezik, Kol Satma, Tamzara, Tavuk Barı.

Bunlardan Hançer Barı karşılıklı iki erkek tarafından öbürleri ise en azından iki kişinin elbirlikteliğiyle yürütülen oyun çeşitleridir. Bazılarını kadınlalar da kendi meclislerinde yürütüyorlar. Erzurum köylerinde nadir (seyrek) çeşitlerle karma bar yapıldığı da (oynandığı da) olur. Bazı ağır ve tahammül isteyen bar çeşitlerini (katılmak şöyle dursun) kadınların kendi aralarında sofada yürütmelerine bile esasen imkan yoktur. Saydığımız isimlerden Kol Salma çeşidi tek kişilik şarkılı kadın oyundur.

Çoruh yöresinin Yusufeli ilçesinin Peterik köyünde ve oranını hemen yakınlarında Temurağa davul zurnalı sıra oyunudur.

Erzincan'dan mesela Kemah ilçesinde de Temürağa sıra oyunu vardır. Davul zurnayla oynanır.

Bingöl'den mesela Kiğı ilçesinin Çerme köyü ve çevresinde keza sevilerek oynanılıyor. O köylerde kadınlı erkekli 3-17 kişi diziye girip davul zurna yahut saz (bağlama) ve tef eşliğiyle oynarlar.

Van'ın Erciş ilçesinde Temürağa kadınlı erkekli beş on kişilik karma diziyle yürütülür.

Temürağa Ağırlaması: Bulunulduğu yerde ilk figür yapılarak: bir adım sağa ileri, bir adım sola ileri ve iki adım geri gidilmekten ibaret Temürağa Ağırlaması'na başlanılırken oyuncular el ele tutuşmuş bir dizi halindedirler. Birinci zaman vuruşunda sol ayaklar yarım sola ökçe üstüne konur, oyunun cephesi de sola ileri dönmüş bulunur. İkinci zamanda bu vaziyette durulur. Üçüncüde ökçe üstündeki sol ayağın ucu sağa, dörtte sola, beşte sağa, altıda sola, yedide sağa ve sekizinci zamanda sola oynatılır. Havanın fıkrası (bölümü, cümlesi) tamamlanmış olur.

Çalgı yeniden başa geçince sağa dönülüp sol ayak bir adım ileri atılır (halay cephesi ilk sıralanışa göre yarım sağa yönelmiştir). Sol ayak ucu da -ayak değiştirecek şekilde- sol ökçe arakasına getirilir. İkinci zamanda, sağ ayak pençesinden kuvvet alınarak sol ayak kısa bir adım ileri atılır. Üste, sağ ayak bir adım kadar açılarak pençe üstüne konulurken vücutlar sağa doğru tartımlı (ritmik) bir sallanış yapar. Dörtte, yine tartımlı bir hareketle yerine gelir. Beşte, sağ ayak bir adım sola ileri atılır. Altıda, sol ayak pençesinden kuvvet alınarak -ayak değiştiriliş şeklinde- sağ ayak çok kısa bir adım daha ileri atılır. Yedinci zamanda, sol ökçe sağ ayağın yanına getirilerek yere vurulur. Sekizde, yine sol ayak öne yukarı fırlatır. Gelen ölçünün birinci zamanında sol ayak - fırlamış olduğu yerden doğruca - bir adım geri atılarak pençe üstüne konur. İkide, vücut ağırlığı sol ayağa yüklenirken kalkık sol ökçe yere vurulur. Aynı zamanda sağ ayak da hafif diz kırmasıyla yukarı kaldırılır. Üçte sağ ayak bir adım geri atılıp pençe üzerine konur. Dörtte, vücut sağ ayağa yüklenirken sağ ökçe yere vurulur. Aynı zamanda da sol bacak yükü ökçede olmak üzere sol ayak ucu yukarı kaldırılır.

Şimdi, yukarı kalkık sol ayak ucu beşte sağa, altıda sola, yedide sağa ve sekizinci zamanda sola oynatılır. Oyun bundan sonra şu tarif edilegelen sonuncu cümlenin sırası üzere bir müddet devam ederken, musikînin zamanları yürükleşmeye başlar.

Temürağa Hoplatması: Musikî'nin süratlenmesi, figürlerin de hızını artırır, hareketleri keskinleştirir. Esasen Hoplatmanın bundan başka figürü de yoktur. Ellerin bırakılması ve bir de sol ayaklar fırlatılırken el çırpmaları yapılması tarzındaki bu figür Hoplatma'da olduğu gibi Ağırlama'da da aynen yapılabilir. Oyunun figürlerinin fazla hızlı icralara elverişli olmamasından dolayı Temürağa'nın hoplatması uzun boylu devam edemez. Halaycılar dağılırlar.