Helôsa

HELÔSA:

Safranbolu düğünlerinde "sağdıç gecesi"nde son olarak yürütülen oyun budur. Türkü söyleyen ve çalgı çalan kadınlardan dört kadarı ayağa kalkarak oyun yeri olan ortaya (alana, meydana) gelirler. Birbirlerine bileklerinden yapışmak suretiyle ortalarında ellerle örgülü iskemlesi bir oturma yeri kurmuş olurlar. Önce sağdıcı ellerin bu birleşik noktasına oturtup iki tarafa sallamaya ve hep bir ağızdan "Hel'sa" denilen türküyü söylemeye başlarlar:

İstanbul'dan gelir hekim, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey!
Cevahirdir benim yüküm, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey!
Kızılbel'den gelir pekmez, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey!
Peştemala koysam akmaz, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey!

Sağdıç, Helôsa tutan kadınlara bir miktar bahşiş vererek eller üzerinden iner. Helôsacılar, bundan sonra kaynanayı da aynı şekilde sallayıp bahşişi kopardıktan sonra, herkesi yerli yerine oturtur ve birkaç oyun daha gösterirler. O arada oyun yerine tekrar getirilen sağdıcın tepesinde (başının üstünde) ve eller üstünde tuttukları sini çevirmesi gösterisi, tepsinin üstünde sıralı renk renk ve pırıl pırıl ispermeçet mumlarıyla kendine has bir dekor teşkil ederse de, birlikte söyledikleri "K'bem" türküsüne rağmen, oyun figür çeşitliliğinden mahrum geçer. Bununla beraber dekor tarafıyla geleneğin Türk balesi için kareografa bazı hoş buluşlar telkin edebilir.

Düğünlerin en parlak ve şatafatlısı yurtta "evlenme" düğünleridir. Eski düğünler, ayrıca bir folklor hâdisesi (olayı) olarak, nesillere aktarılacak âdetleri, merasim ve şenlikleriyle son derece 'laka çekici millî değer olmak mevzuunu (konusunu) taşır. Düğün, yalnız düğünü kuran iki tarafın değil, bütün bir köy veya kasabanın al'kasını (ilgisini) çeken bir olay olduğu için, parlaklık ve zenginliği nispetinde haftalar ve hatt' aylarca sözü dillerden düşmez. Helôsa'nın yapıldığı Safranbolu köy düğünlerinde yıllarca "meydancılık" yapmış olan bir z't (kişi) düğünleri şöyle tarif ediyor: "Düğünler, köyü telaşa düşüren kadınlar şenliğidir. Kızları, düğünlerde - bayramlarda beğenirler. Bir düğünün ipini kırk köyün gadunu (kadını) çekmezse o düğüne düğün denmez. Düğün ne kadar şenlikli olursa kutluluğu derin, ömrü uzun olur. Düğüne harcanan para yürekte yaradır amma yine de bereketli olur.

Eskiden çok şenlikli ve parlak geçmesi için büyük masraf kapıları düğün merasimleri, şimdi iktisadî zaruret ve mül'hazalarla (düşüncelerle) kısaltılmış, şekle ve âdetlere ait merasim ve itiyatların (alışkanlıkların) çoğu ortadan kaldırılmıştır. Bu bakımdan eski düğünlerimiz artık bir folklor hâdisesi (olayı) olarak tetkik edilecektir (incelenecektir). Eski düğünlerimizin merasim ve oyunlarından olarak Safranbolu düğünlerinden Helôsa denilen âdeta dair bir türkü verelim.

Düğün Pazartesi (Efl'ni) günü kurulur. Düğünün bu gecesinde mühim (önemli) merasim yapılmaz. Salı gecesinde "Sağduç - Sağdıç Gecesi" denir. Bu gecede oyunlar ve merasime ait de Helôsa yapılır. Helôsa, sağdıç ve kaynanayı m'ruf (bilinen) t'biriyle "altı okka" (bir nevi kargatulumba) yapmaktır. İki kişi elleriyle tutuşup üstüne oturttukları kaynana veya sağdıcı iki tarafa sallamak suretiyle türkücülerin rotası verilen türküyü söyleyiş tartım ve 'hengine göre iki tarafa sallar ve bahşiş alırlar.

Notası verilmiş türkünün sözleri. Safranbolu yöresinde meselâ şöyledir:

Kızılbel'den gelür (gelir) bekmez (pekmez), helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey
Peştemala koysam akmaz, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey
Benim yârim bensiz yatmaz, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey
İstanbul'dan gelir hekim, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey
Cevahirdir benim yüküm, helôsa helôsa
Hele mele yusa yusa hey

Helôsa nidâları Sinop köyleri gibi içerlek köylere kadar geleneğini muhafaza edip ve göreneğini yaşatıp Cenevizliden müdevver (dönüştürülmüş) gemicilik ünlemlerindendir. Kelimenin aslı İtalyanca'dır. Karadeniz yollarından içerilere doğru k'milen (tamamen) vardır. İçerilerin "düğün hamamı" safhalarında (eğlencelerinde) aynı ünlemler düğün sonunda ortaya bir gemi resmi getirilerek çengilerce "yisa" ünlemleri çekilirdi.