|
Tepme Keçe Üretimi Desenli Tepme Keçe Üretimi Tepme keçe ürünleri desenli veya desensiz üretilmektedir. Desenli tepme keçe
üretiminde desen hazırlama işlemi dışında uygulanan tüm işlemler desensiz
çeşitleri ile aynı sırayı izlemektedir. Desenli tepme keçe üretimi ön işlemler, keçeleştirme ve bitirme işlemleri
olmak üzere üç aşamada tamamlanmaktadır. Ön İşlemler Yünün Hazırlanması Ülkemizde koyunlar genellikle yılda Nisan, Temmuz veya Ağustos olmak üzere
iki kez kırkılmaktadır. Keçe ustalarınca; keçe yapımı için ikinci yani Temmuz ve
Ağustos aylarında kırkılan yünün, daha elverişli olduğu belirtilmektedir. Kırkından önce veya kırkımdan sonra yıkanan yün elyafı keçe üreticisine temiz
olarak getirilmektedir. Bu nedenle keçe yapım atölyelerine ulaşan yüne uygulanan
ilk işlem, yünün kalitesi veya rengine göre ayrılmasıdır. Bu seçim veya ayrım
işlemi genellikle gençler veya yaşlılar tarafından yapılmaktadır. Renklerine ve kalitesine göre ayırma işlemi tamamlanmış yün lifleri terazi
veya kantarda tartılarak ağırlığı belirlenir. Daha sonra üretimi planlanan
keçenin çeşidine ve boyutlarına göre gerekli olan miktarda ayrılan elyafın
atılması yani kabartılması işlemine geçilir. Atma işleminde geçmişte yay ve tokmak kullanılmıştır. Günümüzde bu işlem
hallaç makinalarında yapılmaktadır. Hallaç makinasından geçirilerek serbest hale getirilmiş olan lifler, keçe
yapımında kullanılmak üzere yığın halinde atölyenin bir kenarına alınır. Desen Hazırlama Araştırma kapsamına alınmış olan tepme keçe ürünlerinin desenleme teknikleri
üzerinde yapılan incelemelerden desenlemenin, üretim aşamasında keçeleştirme,
üretiminden sonra renkli keçelerle aplikasyon veya renkli nakış iplikleriyle
işlenerek yapıldığı tespit edilmiştir. Üretim aşamasında desenlendirmenin yapılabilmesi için öncelikle tasarlanan
desene uygun renklerde boyanmış keçe parçaları ile gerekli görülürse
renklendirilmiş elyafa ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bakımdan desenli keçe üreten
ustalar atölyelerinde yöreye özgü renklerde boyadıkları ince keçe yüzeyleri
sürekli hazır bulundurmaktadırlar. Renkli keçe yüzeylerinin desene uygun kesilmesi gerekmektedir. Baklava,
şerit, daire vb. biçimlerde kesilen bu parçalar, planlanan desenin elde
edilmesinde doğrudan etkili olmaktadırlar. Kesilen parçalar yere serilen hasır örtü üzerine kenardan başlamak üzere
yerleştirilmektedir. Bu işlemin uygulanmasında, düzgünlüğün sağlanabilmesi için
hasırın üzerinde bulunan çizgilerden yararlanılmaktadır. Bazı yörelerde
renklendirilmiş ve serbest hale getirilmiş elyaf demetlerinin desenlemede
kullanıldığı görülmektedir. Keçeleştirme işlemine başlamadan önce uygulanan desen hazırlama işlemi,
genellikle keçe tarafından yapılmaktadır. Bazı yörelerde kız çocuklarıyla,
kadınların da bu işte çalıştıklarına rastlanmaktadır. Tepme keçe atölyelerinde gözlemlere dayalı incelemelerden keçe ustalarının
uygulanacak deseni hasır üzerine yerleştirme esnasında herhangi bir kaynaktan
yararlanmadıkları anlaşılmıştır. Nitekim keçe ustaları da yıllardır aynı
bezemeleri uyguladıklarından dolayı herhangi bir kaynağa ihtiyaç duymadıklarını
ifade etmişlerdir. Desenlemeye genellikle bordürü oluşturan dış kenar çizgiden başlanmakta ve
böylece elde edilecek keçe yüzeyin yaklaşık boyutu belirlenmektedir. Bordür tamamlandıktan sonra keçe yüzeyin zemininde yer alacak desenin
hazırlanmasına geçilmektedir. Desende eksiklik olup olmadığı kontrol edildikten
sonra tepme keçecilikte önemli işlem sırasını oluşturan saçma ve sarma işlemi
uygulamaktadır. Saçma ve Sarma Atılarak serbest hale getirilmiş yünün; desenli tepme keçelerde desenin
hasırın üzerine yerleştirilmesinden sonra; desensiz olan çeşitlerinde ise
doğrudan hasır üzerine çubuk veya sepki denilen araç yardımıyla serpilmesi
işlemine "Saçma" denir. Saçılacak yünün tamamı bir defada değil birkaç defada saçılmaktadır. Her
saçmadan sonra kalınlığın bir örnekliliği sağlamakta ve miktarı göz kararıyla
ayarlanan oda sıcaklığındaki musluk suyu serpilmektedir. Süpürge yardımıyla
verilen bu su, keçeleşme etkenlerinden biri olan nemi sağlamaktadır. Saçma işlemi bittikten sonra saçılan yünün kenarları elle düzeltilip hasırla
beraber sarılarak rulo yapılmaktadır. Rulo yapılırken; rulonun yapımını
kolaylaştırmak, hasırın kırılmasını engellemek ve tepmenin düzenli yapılmasını
sağlamak amacıyla bazı yörelerde rulo içerisine bir sırık konulmaktadır. Dışı
bez veya telisle sarılan ve bağlanan rulo, daha sonra uygulanacak olan tepme
işlemine hazır duruma getirilmektedir. Tepme ve Pişirme (Keçeleştirme) Tepme işlemi ayakla yuvarlanarak (tepilerek) veya keçe tepme makinalarında
dövülerek gerçekleştirilmektedir. Yakın tarihe kadar tepme işlemi genellikle
elle veya ayakla yapılmaktaydı. Günümüzde ise keçe tepme keçecilik alanında
yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Teknolojik gelişmelerin tepme keçe sanatına getirdiği yeniliklerden biri
olarak kabul edilen bu makinalar sayesinde, Tepme işlemi, insan gücü yerine
makina gücü ile gerçekleştirilmekte ve böylece kısa sürede, daha fazla miktarda
ürün elde etme olanağı sağlamaktadır. Birinci tepme işlemi makinada yaklaşık 40-45 dakika kadar sürmektedir. İlk
tepmeden sonra rulo açılıp kenarları elle düzeltilmekte yani "çatkı" sı
yapılmaktadır. Tekrar sırıkla birlikte rulo yapılarak ikinci tepme işlemine geçilmektedir.
İkinci tepme süresi de (makinada), birinci tepmenin süresi kadar yani 40-45 dak.
kadardır. İki kez tepme işlemine tabi tutulan yünler kısmen keçeleşmektedir. Elde
edilecek ürünün daha iyi keçeleşmesinin sağlanabilmesi için pişirme işleminden
geçirilmesi gerekmektedir. Pişirme, atölye ortamında veya hamamda yapılabilmektedir. Günümüzde Urfa ve
Afyon'da keçe ürünleri hamamda pişirmeye devam eden keçe ustaları bulunmakla
beraber bu işlem genellikle atölye ortamında yani makinada yapılmaktadır. Pişirmede genellikle 50-80 C arasında değişen sıcaklıkta sabunlu su
kullanılmaktadır. Pişirme için gerekli olan sabunla su miktarı ise pişirilecek
ürün ağırlığına bağlı olup bu miktar hamamda pişirmede %3, atölyedeki pişirmede
%10 kadardır. Keçe tepme makinalarının bulunmadığı durumlarda pişirme işlemi; gerek hamamda
gerekse atölye ortamında yukarda belirtilen sıcaklıkta sabunlu suyun
kullanılması, bu keçe ürünlerin veya rulo haline getirilmesi ve daha sonra el
ayasıyla öne çekilip, geriye itilmesi suretiyle gerçekleşmektedir. İncelenen yörelerde Bergama dışında; Afyon ve Urfa'nın bazı tepme keçe
atölyeleri ile diğer tüm atölyelerde pişirme işleminin keçe tepme makinalarında
gerçekleştirildiği gözlenmiştir. Keçe tepme makinalarının bulunduğu atölyelerde
pişirme işlemi, atölye ortamında varolan sıcak su veya buhar kazanlardan
sağlanmaktadır. Sıcak su ve buharın temin edildiği kazanlardan bir boru
vasıtasıyla keçe tepme makinasına bağlantı kurulmakta ve ihtiyaç duyulan oranda
kullanılmaktadır. Böylece gerek hamamda gerekse atölye ortamında sağlanan ısı, nem, basınç,
hareket ve sabunlu su ile sağlanan alkali ortamda liflerin çözülmeyecek şekilde
kenetlenmesi yani keçeleşmesi gerçekleşmektedir. Bitirme İşlemleri (Yıkama ve Kurutma) Hamamda veya atölye ortamında pişirilme işlemi tamamlanan keçe ürünler;
bünyesinde bulunan sabunun giderilmesi için bol su ile çiğnemek suretiyle
yıkanır. Suyun süzülmesi için 12 saat kadar hamamda ve atölyede bekletilirler.
Suyu süzülen ürünlerden perdahlanacak yani yüzü düzeltilecek olanlar tokaçla
perdahlanır. Daha sonra güneşte veya gölgede kurutulur. Kurutma işlemi, ürünün büyüklüğüne göre asmak veya yaymak suretiyle yapılır.
Tepme keçe ürünleri preseli veya presesiz üretilmektedir. Preseli keçe
ürünleri diğerinden ayrılan farkı yıkama işleminden sonra %20 oranında alınan
beyaz tutkalla işlem görmesidir. Bunun için beyaz tutkal 1/4 oranında soğuk suda
eritildikten sonra ürünün üzerine serpilir. 15-30 dakika süre ile tutkalın keçe
içerisine yayılması için pişirme işleminde hareketler tekrarlanır ki buna
tığlama denir. Tığlanan keçe ürünler tokaçla perdahlandıktan sonra kurutulur.
|