|
TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU ZEYBEK
KELİMESİ: En eski Türkçe'de
'z' ile başlayan kelimeler bulunmadığı için, "Zeybek" sözünün yabancılardan
alındığı mevsimsiz bir hüküm halinde düşünülebilirdi. Morfolojik (yapı)
bakımından kelime o adar Türkçe'dir ki... Kaypmak fiilinden 'kaypak' sözünün
çıkması gibi, yurtta hala mevcut mesela saypmak fiilinden de 'saypak' kelimesi
türemiş olabilirdi. Zaybak, işte bu ikincisinin ze'leşme merhalesi
sayılabileceği gibi, ince söylenişi de bir şive farkı olabilir: Zeybek. Kelime,
bu incelmiş haliyle bizde olduğu gibi Türkistan'da da yaşadığı için, istih'le
(başkalaşma) merhalesinin çok eskilere ait olduğu anlaşılıyor. Aydın'ın Gazi
Menteşe'nin ordusu tarafından muhasara (kuşatma) ve fethini günü gününe kayda
geçiren Bizanslı Kronikçi (tarihçi) G. Pakhimeres bu başbuğun adını lakabıyla
birlikte 'Salpak Mantaşa' kalın söylenişiyle yazıyor, Rum Selika ekleriyle
Salpakis Mantaçhias yazıyor ve 'salpak' sıfatının Türkçe'de 'cesur' olduğunu
ayrıca ısrarla ilave ediyor. Rumcada 'R' sesi dil serisinden ve ince telaffuz
edildiği için 'y' gibi 'ıslak R' de kastedilmiş olabilir. Şu halde, saypak
okunur. Rumca'da 'b' sesi bulunmadığından onun da Türkçesi 'saybak' olur.
Dediğine göre, henüz Gazi Menteşe'nin bir zeybek apası (efesi) olduğu anlaşılır.
Gerek Zeybek adı,
gerekse oyunu Altaylarda da hala vardır. Bizde, esas anlamı; cesur ve
saldırgandır. Son buluşların etimolojik yargısı (sonucu) budur. Daha evvel öne
sürülen halk etimolojileri karışık olup aşağıda yazılıdırlar: 1. Zeybek, zorba
veya zubo kelimesinden bozulmadır. 2. Zeybek,
Seymen'in bir söyleyiş çeşididir. 3. Zeybek, civanın
anlamdaşı muarreb (Arapçalaşmış) "Zibak" kelimesinden 'ele avuca sığmayan kişi'
mecazıyla Türkçeleşmiştir. 4. Zeybek, "Semağ"
kelimesinin ze'leşmesiyle meydana gelmiştir. 5. Zeybek
kelimesinin aslı Özbek veya Uz Bek'tir. 6. Zeybek'in bu
telaffuza dönüşmesinde XVI. yüzyılda 'sipah' (sipahi) kelimesinin etkisi
olmuştur. 7. Çağatay
Sözlüğü'nün yazarı Şeyh Süleyman Efendi, farklı hareketlerle okunmak şartıyla
Zibak, Zaybak ve Zıbık kelimelerini tek maddede toplamıştı: Zibk. Zeybek, Türkçe'nin
en eski kelimelerinden ve Türklük ülkelerinde sanıldığından çok daha yaygın idi.
|