TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU YANNAMA:
Sivas'ın köy
halaylarındandır. Şehrin dış mahallelerinde ve merkeze bağlı köylerin hemen
hepsinde oynanmakta bulunulan Yannama Halayı (Yanlama Halayı) üç bölümdür.
1. Ağırlama 2.
Zahma (Oynatma) 3. Tezleme (Hoplatma) Bölümlerin üçünde
de ayak hareketlerinin değişmemesi oyunun en karakteristik tarafıdır.
Ağırlama: Küçük parmakları
kilitleyerek el ele tutuşan halaycılar hilâl şeklinde dizilirler. Baş oyuncu ile
sondakinin açık ellerinde birer mendil vardır. Halaya başlarken sağdakiler sola
ve soldakiler sağa başlarını çevirerek uzunca bir "Alahey!" çekerler.
Halaycılar, bundan sonra vakur (ağırbaşlı) bir tavır takınacak bir müddet
hareketsiz kalır ve sonra yavaş yavaş oynamaya başlarlar. Birinci zamanda
yarım sağa dönerek sol ayağı kısa bir adım ileri atar ve sağ ayak ucunu sol
ökçenin gerisine getirirler. (Sol ayağın ileri atılıp sağın yanına getirilmesi
yarımşar zaman tutar.) İkide, tekrar sol ayak kısa bir adım ileri atıp vücut
ağırlığı o ayağa bindirilirken, sağ ayak yerinden kaldırılır. Üçüncü zamanda sağ
ayak solun önüne (yarım sola dönülecek surette) basılarak yarım sola dönülür.
Dörtte sol ayak sağın yanına getirilir. Bu figürde, sol ayak ileri atıldıkça
gövdelerin de öne doğru eğiliş göstermesi, sağ ayak hareketlerinde ise
doğrulmaları şarttır. (Gövde hareketlerinde ilk eğilişin kısacık sürmesine
karşılık, ikincisinin fazlaca uzatılması oyuna ayrı bir güzellik kazandırır.)
Bunu takip eden birinci zamanda yine yarım sağa dönülerek sol ayaktan yürüyüşe
geçilir. El
Bırakma: Ağırlama'nın ilk
figürü tarif edildiği üzere devam ederken, başçekenin bir aralık ellerini
bıraktığı görülür. Öbür oyunlar da el keserler. Ayak hareketleri gerçi ilk
figürdekinin aynıdır ama oyunun bundan böyle manzarası pek şirinleşecektir. Bu
figürde, sol ayak ileri atılırken yapılan tartımlı (ritmik) eğilişlere el
çırpmalarının katılması, figür sonunda da sağ kollar arkaya atılırken sol
ellerin selam veriş vaziyetine getirilmesi pek dikkati çeken bir görünüş sağlar.
El çırpmalar şöyle
icra edilir: Zamanın ilk yarısında oyuncular yarım sağa dönerek sol ayaklar
ileri atılınca eller birbirine vurulur. Aynı zamanın ikinci yarısında ise bu
vurulu eller birbirinden ayrılır. Halbuki, sol ayak tekrar ileri atılırken bir
daha vurulan eller bu defa zamanın sonuna kadar ayrılmazlar. İkinci el çırpmayı
takip eden zamanda sağ ayak solun yanına basılırken sağ kol arkaya doğru
götürülür. Sol kolda el ayası içeride kalacak surette alına doğru yukarı
kaldırılır. Dördüncü zamanın ilk yarısında sol ayak sağın yanına alınınca sağ
elin arkası kalçaya konur. Bu anda sol el alnın tam karşısına gelmiş bulunur.
Zamanın ikinci yarısında oyuncular hiç kımıldamaz, o vaziyette dururlar. Bundan
sonra yeniden sol ayakla başlayan yürüyüşte iki defa el çırpılarak eğilişler
yapılır ve üçte sağ ayak atılarak yarım sola dönülür. Eller hazırlanmıştır.
Dörtte sol ayak sağın yanına getirilip selam vaziyeti alınır. Yannama'nın
Zahması: Sivas taraflarında
"zahma" yahut "sağma" toplu oyunlarda "Oynatma" kısmının adı olarak kullanılır.
Saz çalanlarda Zahma tabirini (terimini) adeta "Rondo" gibilerden oyun havası
anlamında kullanırlar. Yannama'nın
Zahma'sında musikî (Ağırlamaya nispetle) hızlı zamanlar edinir. Oyuncular,
ellerini kalçalarına koyarlar. Sazın biraz yürükleşmesinden ve ellerin kalçada
bulunmasından başka Zahma'nın bundan önceki figürlerden belli başlı bir farkı
yoktur. Sadece, eğilişler, öncekilerden belirsiz denilebilecek kadar hafif bir
surette yapılır. Zahma'ya bir müddet devam edildikten sonra başçeken ellerini
kalçadan indirerek sol elini ikinci oyuncuya uzatır. O andan itibaren bütün
eller küçük parmaklardan kenetlenerek oyuna devam edilir. Tezleme:
Sazcılar, ellerin
kalçadan bırakıldığını görünce derhal tempoyu hızlandırır, yani Tezleme'ye
geçerler. Ayak hareketleri bu sefer de değişmez. Tezleme'de el ele tutuşma
durumu pek uzun sürmez, eller birbirinden ayrılır. Ağırlama kısmının el
bırakıldıktan sonraki figürü bu defa daha hızlı tekrarlamaya başlanır. Ancak, bu
bölümde eğilişler, öncekilere nispetle pek hafif geçer. Yannama'nın son figürü
olan Tezleme bir müddet daha devam ettikten sonra oyun son bulur ve oyuncular
yarı yorgun, yarı hızını tamamlayamamış bir halde alandan ayrılırlar.
|