Süzme Oyunu

SÜZME OYUNU:

Bitlis, Ahlat, Erciş ve Tatvan yörelerinin oyun geleneklerinden söz açılınca Süzme Oyunu en başta akla gelecek çeşittir. Düğün ve bayramlarda oyun faslına onunla başlanır.

Ağırca tartımlı ve sözlü olan Süzme oyunuyla oyun faslına girilir. Karma dizide bir kadın bir erkek sırasıyla yer almış bulunurlar. Türküsünü çağırarak hilali (aya benzer) yarım daire halinde hareket ederler. Kenardaki davul zurna, söyleyişi örtmeyecek surette mümkün mertebe hafif çalarak sözlere eşlik eder. Oyuncular, oldukları yerde hem söyler, hem de tartıma göre ahenkle sağa sola ağır ağır sallanırlar. Bir müddet, böylece iki yana sallandıktan sonra harekete geçilir. Tutumlu bir yan yürüyüşle tartıma ayak uydurulmuştur. Biraz da bu seyirde devam edildikten sonra ileri geri adım hareketleri yan yana gidişlere ilave olunur. Bu hareketler, türkünün devam müddetince sürer.

Türkü susunca yalnız davul zurna ezgiyi bir iki defa tekrarlar ve alınacak (oynanacak) oyun çeşidi için geçiş ayağını vurur ki tartım bu münasebetle nispeten hızlanır.

Figürler aynı kalmakla beraber artık hız edinmişlerdir. Canlı fıkranın (bölümün) biraz devamından sonra oyuncular Meral oyununun türküsüne geçerler. Bu birinciden daha canlı bir çeşit olmakla beraber, figürler bakımından onun aynı gibidir. Bir müddet devam edildikten sonra kadınlar saftan ayrılarak onun yerinin bir kenarında dizi halinde durur ve beklerler.

Bu ayrılış sırasında oyunun tartımı bile duraklayıp bozulmadığından alanda yalnız kalan erkekler, gayet sert tartımlı figürleri olan ve Tiringo (Diringo) denilen oyuna başlarlar. Bu oyun, önce gitgide çılgınlaşarak bir cezbenin vecdine (kendinden geçme haline ) geçmek isteniliyormuş gibi olur. Bir müddet böylece devam edildikten sonra hareket usul usul yumuşar, durulur ve aheste halini alır. Erkeklerin oyunu boyunca kenardaki kadınların münasip (uygun) zamanlarda tartım dairesinde el şaplatmaları (vurmaları) delikanlıları fazlasıyla coşturur. Yavaşlayış sırasında Tiringo havasının bir fıkrasını (bölümünü) zurna yavaş yavaş çalarken oyuncular kadınlar dizisi önüne gelmiş bulunacaklarından bu kadınlar tekrar ve tartım hiç bozulmaksızın erkeklerin safına kayarlar. Akabinde de (sonrasında da) Papuri oyununun türküsünü söylemeye koyulurlar. Bu sefer, erkekler şarkıya (türküye) katılmaksızın oyunun hareketlerine uymakla yetinirler. Diğer karma oyunlara nispetle hızlıca yürütülen bu oyun da arzu edilirse sözlerin bitimine kadar sürerek nihayet oyun faslının tamamı sona ermiş olur.

Dizi kalabalıkça olur. Bir başında erkek, öbür ucunda kadın olmak üzere iki başçekeni bulunup hareketleri bunlar idare ederler. Süzme, Meral , Tiringo ve Papuri sırasında türkülü yerleri hep kadınlar söylemekle beraber, sonuncu Papuri oyununun en nihayetinde erkekler de türküye katılabilmektedir.

Kısaca:

1. Süzme, karma oyundur.

2. Meral, karma oyundur.

3. Tiringo, erkeklere mahsustur.

4. Papuri, karma oyundur.

Dörtlü Süzme Oyunu faslından 1,2 ve 4 karma kısımlarının kadınlarca söylenen türkülerine gelince, Süzme'nin sözleri şunlardır:

Horozu kattım ayvana,
Dedim değme şu hayvana
Budur ki kilsadan (harmandan) gelir (emma gelir)
Nazlı yar erkadan gelir

Yar kaşların karasına, karasına
Yar hal vurdum arasına
Yar seni merhem demişler (yâr demişler)
Bu sinamın yarasına

Göklere yıldız serseler (yar serseler)
Yar, sevgin beni örseler
Canımı kurban ederim (ben ederim)
Yar seni bana verseler

Denizler susuz olur mu (deh çakıl daş)
Dibi de kumsuz olur mu?
Hele bir gez ki düşünün (yâr düşünün)
Bir yiğit yarsız olur mu?

Çay içindedir çakıl daş (deh çakıl daş)
Gönül, kanlı gözümde yaş
Aklımı başından aldı (emma aldı)
Orta boylu bir kara kaş

Meral oyununun türküsü şudur:

Can meral, can, eylen, eylen, eylen
Dur gelin dur, yareli bülbülüm, meralim gel

Can gülüm can, kal, eylen, eylen, eylen
Vurdun beni yareli canım, bülbülüm gel

Gel gelin gel, yar gelin, eylen, eylen
Kurban meral, yareli bülbülüm, meralim gel.

Papuri oyununun türküsü de şöyledir:

Papuri here (nereye) varam?
Halım yok seni alam
Anan hidmetin dutsun
Seni sinama saram

Çarşıda olur atlas
Atlasa iğne batmaz
Nişanlı olan kızlar
Geceleri yatamaz

Çarşıda olur kına
Okkası gelir ona
Güzel kızın ismi ne?
Kara gözlü suna (emine)

Ocakta duman olur
Günler bir zaman olur
Şu Erdic'in (Erciş)in kızları
Dağlarda (her yerde) yaman olur

Kaleden attı beni
Toprağa kattı beni
Ağem bezirgan olmuş
Götürdü sattı beni

Gökte yıldız satılmaz
Gül dikenden ayrılmaz
Sevdiğinle baş başa
Uykulara doyulmaz.

Gitgide ağırlaşan bu son fıkra (bölüm) arzuya göre birkaç kere tekrarlanabilir.

Tiringo'nun bitimi Papuri'nin başlangıcını teşkil ederek şöyle olur.

Papuri oyununun türküsü bundan sonra takriben 160 mentronom hızıyla şöylece alınıverir.

Notası verilen hava ve türküler çeşitlemelere öylesine elverişlidirler ki üstte tespit edilenler onların epey dinlendikten sonra yazılmış rastgele birer anı olmaktan başka bir şey değillerdir. Bununla beraber, icrada tecrübeli zurnacılar ezgilerin ana çizgilerini katmalara rağmen kaybettirmezler. Tartımın özü vurgularıyla açık kalır. Bunda davulun rolü kesindir.