TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU HORAN:
Doğu
Karadenizlilerimizin sıra oyun çeşitlerini bir etiket halinde topluca ifade eden
en eski genel ad. Horan çeşitleri fiiliyatta (uygulamada görünürde) pek bölgelik
kalmış gibi görünürlerse de hiç olmazsa nekre (gülünç) türküleriyle ve çoğu
zaman da oynanışları seyredebilmek suretiyle dört bir bucağımızca tanınır ve
sevilirler, aranırlar da. Çünkü, şirin ve samimidirler. Ürpertili
figürleri, başdöndürücü tetiklik ve cezbeleri, hem de insanoğlundan istediği
harikûlade hay'tiyet bakımından bir cezbe oyunu sayılsa yeridir. Oynayanların
kimi dalga kuduruşlarıyla, kasırgalarla ve her türlü haşin (vahşi) tabiat
kudretleriyle mücadelesini görür gibi olarak, kimi irkilip titreşerek seyre
dalarız. Denizciler, Horan oynayan uşakların bu oyun için doğuştan bir
kabiliyetle dünyaya geldikleri inancındadırlar. Bir müşahit
(gözlemci) şunları ilave ediyor: "Elinden binlerce Bahriye askeri geçmiş bir
Bahriye yarbayı arkadaşım bana şöyle demiştir: Harp gemisi içinde bir bölümden
öbürüne geçerken sık sık ayağı demirlere takılıp orası - burası örselenen, bir
kelimeyle doğru dürüst yürümesini beceremeyen en cansız görünüşlü uşak, Horon'u
duyunca gözden kaybolur. Yerine bu oyunla cezbeye tutulan bir başka varlık
geçer. Bu emsalsiz (benzersiz) oyun, sahillerden dağlara doğru yükseldikçe
Kafkas oyunlarına doğru bir istih'le (dönüşüm) takip etmekle beraber esas
karakteri daima sabit kalır. Artvin'in Deli Horon'u buna bir mis'ldir
(örnektir). Rize'nin merkez
ilçesinin Kurayis bucağında 30, 40 kişilik gruplar halinde kadınlı - erkekli
karma halde "horan" adıyla oynarlar. Kem'ne veya tulum eşliğiyle yürütülür.
Horan adlı farklıca
ve davul - zurnalı bir sıra oyununu bazen çok içerlerde de buluyoruz. Meselâ,
Tunceli'nin Ovacık ilçesi merkez köylerinde genç kız delikanlılar birlikte
Horan'a kalkarlar. 6 - 8 kişi dizi de yer alırlar. Doğu Karadeniz'in
batı uçlarını düşündüğümüz zaman akla Sivas bölgesine mücavir (komşu) yalılar
(kıyılar) gelir. Daha içerilerden düşünelim. Şarkışla köylerinde Horan yapıldığı
gibi bazı ilçe merkezlerinde de vardır. Herhangi bir düğünde en az dört, kadın,
yer elverişliyse daha da fazlası oyuna girerler. Başçekenin elinde tef bulunur.
Türküyle oyuna başlanır. Kıtanın bir beyitini tefi çalanla yanındaki söyler.
Aynı beyiti, üçüncü ve dördüncü oyuncu tekrarlar ve oyun bu şekilde devam eder.
Üç figürü vardır. Giresun'un
köylerinde Horan ekseriyetle vardır. Gökçeali köyü bazı kariyerlerde (yerleşim
yerlerinde) kadın - erkek katiyen (kesinlikle) Horan'da birlikte yer almazlar.
Buna karşılık Eynece gibi bazı köylerde karma Horan göreneği vardır. Merkezde
bile karışık oynarlar. Görele'nin
Karaburun köyünde Horon ve diğer iki köyde Hora diyorlarmış. Bunlar mutlak
surette intikal kalıntıları olsa gerektirir. Boztekke köyünde
(Giresun) karma Horan göreneğini yaşlılar kendi çocukluk hâtıraları arasında
katiyen buluşturamıyorlar. Bu yörede böyle şey hiçbir zaman âdet olmamıştır ve
olamazdı diyorlar. Yaka boyunca daha
doğuya gidelim. Trabzon'u Maçka ilçesinin Haçka köyünde Horan telaffuzuyla
kelime hâlâ hükümrandır (egemendir). Oyunu kemençe eşliğiyle karma halde
yürütülüyor. Şu köylerde de aynı telaffuz vardır. Akçaabat ilçesinin Gazaysa
köyünde kemençeden başka davul - zurna eşliği de çok oluyor, oyuna kadınlar
karışırlar. Maçka'nın Layday köyünde kez' Horan denilir. Fakat buna karşılık
Farganlı köyünde Horan derler. Of ilçesinde Horom, Sürmene ilçesinde Zavli
köyünde Horon denir. Merkez köyünde Horun, Yomra Arsan köyünde kez' Horun yahut
Horon olur. Trabzon'un
Pulath'ne (yeni adı Akçaabat) ilçesine gelince; yalnız orada bilâkis Hora'dır.
Görülüyor ki, burası Horan - Horon ikiliğinin kargaşa gösteren ayrılış
yöresidir. Buradan batı boyunca çoğunlukla "horan" denilmesi adettir. Şöyle ki;
Ordu ilinin Mesudiye ilçesinden meselâ Yavadı köyünde horan hem de yarı tahammül
oyunlarından sayılarak vardır. Samsun'un Dereler
köyünde Horan açık havada davul - zurnayla ve odada ince çalgıyla toplu olarak,
kimi de erkekli - kadınlı ve şarkısıyla (türküsüyle) altı kişi tarafında
yürütülür vs. Samsun merkez
ilçenin ve hatt' Terme ilçesinin esas yerlisi kelimeyi Horan telaffuz ederler.
Göçmenlerden Horon diyenler pek azınlıktır. Terme ilçesinde Horan tef, davul ve
muzıka ile kadınlı - erkekli 12 kişi tarafından yapılan sıra oyunudur.
Horan bölgesinden
büsbütün batıya doğru gelerek hele Marmara sahillerine geçersek, meselâ İzmir
köylerinde Hora tabiriyle karşılaşırız. Sözlü bir Hora çeşidi vardır. Gelin
götürülürken düğün alayında "alay" adlı parçayı kl'rinet ve cümbüşle çalarlar ki
bu yepyeni bir takım tertibidir. Delikanlıbaş'ın
işaret verdiği yerde bu hava çalınırken öbür delikanlılar silâh atarlar. Böylece
Alay t'biri yerine bu yolculukta ayrıca Hora da denilir olmuştur. Kısaca, "Horan adı
kadınlara mahsus şekliyle doğuya doğru Sivas kuzeyinden başlar" diyorlar haklı
görünüyorlar, hiç değilse çağımız için bu böyledir. Şu m'ni
Şebinkarahisar'dandır: Hor bakma Horan'ıma
Sor hayra yoranıma Kemençeci kızanda Kor gider yâr hanıma
Şunlar da
Karadeniz'dendir: Battı hamsi yan
gider Uçar oynar çark ider Kemençeci vursa da An gelir ayak yiter
Ok tartar kemençede Horan'da el pençede Diz seker, dizi döner
Tizler öter serçede
|