TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU HELÔSA:
Safranbolu
düğünlerinde "sağdıç gecesi"nde son olarak yürütülen oyun budur. Türkü söyleyen
ve çalgı çalan kadınlardan dört kadarı ayağa kalkarak oyun yeri olan ortaya
(alana, meydana) gelirler. Birbirlerine bileklerinden yapışmak suretiyle
ortalarında ellerle örgülü iskemlesi bir oturma yeri kurmuş olurlar. Önce
sağdıcı ellerin bu birleşik noktasına oturtup iki tarafa sallamaya ve hep bir
ağızdan "Hel'sa" denilen türküyü söylemeye başlarlar: İstanbul'dan gelir
hekim, helôsa helôsa Hele mele yusa yusa hey! Cevahirdir benim yüküm,
helôsa helôsa Hele mele yusa yusa hey! Kızılbel'den gelir pekmez, helôsa
helôsa Hele mele yusa yusa hey! Peştemala koysam akmaz, helôsa
helôsa Hele mele yusa yusa hey! Sağdıç, Helôsa
tutan kadınlara bir miktar bahşiş vererek eller üzerinden iner. Helôsacılar,
bundan sonra kaynanayı da aynı şekilde sallayıp bahşişi kopardıktan sonra,
herkesi yerli yerine oturtur ve birkaç oyun daha gösterirler. O arada oyun
yerine tekrar getirilen sağdıcın tepesinde (başının üstünde) ve eller üstünde
tuttukları sini çevirmesi gösterisi, tepsinin üstünde sıralı renk renk ve pırıl
pırıl ispermeçet mumlarıyla kendine has bir dekor teşkil ederse de, birlikte
söyledikleri "K'bem" türküsüne rağmen, oyun figür çeşitliliğinden mahrum geçer.
Bununla beraber dekor tarafıyla geleneğin Türk balesi için kareografa bazı hoş
buluşlar telkin edebilir. Düğünlerin en
parlak ve şatafatlısı yurtta "evlenme" düğünleridir. Eski düğünler, ayrıca bir
folklor hâdisesi (olayı) olarak, nesillere aktarılacak âdetleri, merasim ve
şenlikleriyle son derece 'laka çekici millî değer olmak mevzuunu (konusunu)
taşır. Düğün, yalnız düğünü kuran iki tarafın değil, bütün bir köy veya
kasabanın al'kasını (ilgisini) çeken bir olay olduğu için, parlaklık ve
zenginliği nispetinde haftalar ve hatt' aylarca sözü dillerden düşmez.
Helôsa'nın yapıldığı Safranbolu köy düğünlerinde yıllarca "meydancılık" yapmış
olan bir z't (kişi) düğünleri şöyle tarif ediyor: "Düğünler, köyü telaşa düşüren
kadınlar şenliğidir. Kızları, düğünlerde - bayramlarda beğenirler. Bir düğünün
ipini kırk köyün gadunu (kadını) çekmezse o düğüne düğün denmez. Düğün ne kadar
şenlikli olursa kutluluğu derin, ömrü uzun olur. Düğüne harcanan para yürekte
yaradır amma yine de bereketli olur. Eskiden çok
şenlikli ve parlak geçmesi için büyük masraf kapıları düğün merasimleri, şimdi
iktisadî zaruret ve mül'hazalarla (düşüncelerle) kısaltılmış, şekle ve âdetlere
ait merasim ve itiyatların (alışkanlıkların) çoğu ortadan kaldırılmıştır. Bu
bakımdan eski düğünlerimiz artık bir folklor hâdisesi (olayı) olarak tetkik
edilecektir (incelenecektir). Eski düğünlerimizin merasim ve oyunlarından olarak
Safranbolu düğünlerinden Helôsa denilen âdeta dair bir türkü verelim.
Düğün Pazartesi
(Efl'ni) günü kurulur. Düğünün bu gecesinde mühim (önemli) merasim yapılmaz.
Salı gecesinde "Sağduç - Sağdıç Gecesi" denir. Bu gecede oyunlar ve merasime ait
de Helôsa yapılır. Helôsa, sağdıç ve kaynanayı m'ruf (bilinen) t'biriyle "altı
okka" (bir nevi kargatulumba) yapmaktır. İki kişi elleriyle tutuşup üstüne
oturttukları kaynana veya sağdıcı iki tarafa sallamak suretiyle türkücülerin
rotası verilen türküyü söyleyiş tartım ve 'hengine göre iki tarafa sallar ve
bahşiş alırlar. Notası verilmiş
türkünün sözleri. Safranbolu yöresinde meselâ şöyledir: Kızılbel'den gelür
(gelir) bekmez (pekmez), helôsa helôsa Hele mele yusa yusa hey Peştemala
koysam akmaz, helôsa helôsa Hele mele yusa yusa hey Benim yârim bensiz
yatmaz, helôsa helôsa Hele mele yusa yusa hey İstanbul'dan gelir hekim,
helôsa helôsa Hele mele yusa yusa hey Cevahirdir benim yüküm, helôsa
helôsa Hele mele yusa yusa hey Helôsa nidâları
Sinop köyleri gibi içerlek köylere kadar geleneğini muhafaza edip ve göreneğini
yaşatıp Cenevizliden müdevver (dönüştürülmüş) gemicilik ünlemlerindendir.
Kelimenin aslı İtalyanca'dır. Karadeniz yollarından içerilere doğru k'milen
(tamamen) vardır. İçerilerin "düğün hamamı" safhalarında (eğlencelerinde) aynı
ünlemler düğün sonunda ortaya bir gemi resmi getirilerek çengilerce "yisa"
ünlemleri çekilirdi.
|