Halay

TÜRK HALK OYUNLARI KATALOĞU

HALAY:

Konya bölgesinde bugün Halay denilen oyunlar yok gibidir. Nasıl ki zurnalar da tükenmiş durumdadır. Fakat halk dilinde "baş örtüsü" ve değirmi şey anlamına Halay kelimesi hâlâ kullanılmaktadır ki mânalıdır.

Halayların çağımız için merkez bölgesi Sivas sayılabilmek üzere Malatya, Çorum ve havalisinde güneyden Gaziantep'e kadar hep çeşitleri ve adı yaygındır. Tekli ve ikili oyunlara hiç bir semtte Halay denmez.

Sözlü Sivas Halaylarından başlıcasının iki beytine şu misaldir:

Çekin Halay düzülsün
El' gözler süzülsün
Halaya girmeyenin
Vurun boynu üzülsün

Oynanış düzenince her Halay'ın ayrı düzümleri vardır, yani her Halay bir fasıl gibidir:

Sivas Düz Halayı:

Ağırlama, Yanlama ve Sıktırma, Üçüzlü bir fasıldır.

Abdurrahman Halayı:

Düz Halay, Zahmesi (veya Oynatması), Yeldirme.

Temirağa Halayı:

Ağırlaması, Yeldirmesi.

Halaylardaki bu Ağırlama, Yeldirme ve Tezeleme gibi tabirler tempoya yani hız derecelerine göre alışılmış izafelerdir.

Sivas Düz Halayı:

Ağırlaması, Yanlaması, Zahmesi ve Hoplatması olur. Bir köy Halayıdır. Tamamiyle tasvirci ve taklitçi bir sıralanıştır. Bunda tavır ve figürlerle hamur yoğrulur, yufka açılır, yıkanışırlar, taranır ve aynaya bakarlar vs.

Çorum Halayı:

Ağırlama, Oynatma, İkileme ve Hoplatma bölümleri vardır.

Halay, asırlardan beri gelen ve karakteri bakımından alelâde eğlence oyunundan tamamiyle farklı "ritual dance" mahiyetini taşıyan çeşitli sıra oyunlarımızın genel adıdır. Halayların figürleri vakur, ciddi ve nezihtir. Sivas, Erzurum, Elazığ gibi nice merkezlerimizde güzellikçe üstün çeşitleri vardır. Bazı semtlerde de seyrekleşmiş, pek fazla basitleşmiş, adı bile "alay" halini almış görünüştedir. Sivas, zengin Halay merkezlerinin halen başında sayılsa yeridir. Doğumuzdan meselâ Kars'ta Yallı ve Bar adlı andırışlı toplu oyunlar yanında bazı Halay çeşitlerinin de sayılmasına karşılık, Batı Anadolu'dan meselâ bazı Gelibolu köylerimizde Alay Oyunu vardır. Bu harita genişliği eski yüzyıllardaki daha da şümullü girginliğin açık delilidir. Bazı Halay tiplerinde zaman zaman bir tapınma dansı edası sezilebiliyor. Belgeyle ispatına imkân bulunmamakla beraber, bu edaları içersinde hâlâ paiyen bir karakterin kalıntılarına rastlar gibi oluruz. Eski cevher mistik idiyse, onun şimdiki kabuğunda yiğitlik unsuru yoğunluk halindedir.

Seyhan ilinin (Adana) Ceyhan ilçesinde Halay, davul zurnayla kadınlı erkekli oynanır. Osmaniye ilçesinde de vardır. Dörtyol ilçesinin küçükçaylı köyünde başta Halay olmak üzere Kartal, Hasandağı, Solak, Pekmez Top oyunları da yalnız erkeklerce olmak üzere davul zurnayla yürütülürler. Kadirli ilçesinde en az dört kişi tarafından kadınlı erkekli oynanır.

Urfa'dan Yaylak ilçesinin merkez köyünde Halay erkekler ayrı, kadınlar ayrı bazen de karma halde oynanır.

Gaziantep'in merkez ilçesinde Halay erkeklerce davul zurna veya kaval eşliğiyle 10-15 kişi tarafından oynanır. Köylerde karışık, kasabalarda kadınlar ayrı, erkekler ayrı dizilenip oynarlar.

Maraş ilçeleri Halay bölgesidir. Davul zurnayla 5-15 kadın veya erkek kendi meclislerinde halay çekerler.

Tunceli'den Pertek ve Mazgirt ilçelerinin bazı köylerinde yürütülen sıra oyunu çeşitleri dışında bir de Halay adlı karma tertip vardır.

Tokat'tan Reşadiye ilçesinin Feselek köyünde yalnız kadınlara mahsus bir Halay oyunu vardır.

"Halaycı" tabiri var, fakat "halay çekme" sözü kadar yaygın değildir. Gerektikçe kullanılabiliyor.

Çorum'da başta Çorum Halayı olmak üzere iki üç çeşidi vardır.

Adı geçen ilçe ve bucaklarda Halay adını "haley" telâffuz eden yerler pek çoktur. Halay, el ele tutuşulup yahut kol kola girilip, bazen de omuz omuza tutuşularak omuzdaşlık duygusuyla yürütülen sıra oyunudur. Halaycılardan biri baş çeker, serbest kalan elinde hep havada salladığı bir çevre vardır. Oyunu idare eden ve figürleri değiştirten hep bu "baş"tır. Öbür oyuncular hareketlerini hep ona uydururlar. Halay'ı kız ve genç kadınlar düğün evlerinde tef ile de yürütürler.

Konya ilinde Halaycılık her halde zamanla sönerek nadir semtlerde, yani kenar bucaklardan belirli köylerde ancak hâlâ görülebilir olmuştur? Meselâ Bozkır'ın Koçaş köyünde bilhassa Halay çekilir. 15-20 erkek davul zurnayla sıra çekerler, fakat kadınları bunu katiyen oynamazlar. Erkek işi olan hiç bir şeye karışmak istemezler.

Ankara köylerinden yalnız bir kısmı Halay bölgesindendir.

Elazığ Halay bölgesidir. Davul zurna veya dönbek, saz gibi çalgılar eşliğiyle halkalanıp oynarlar.

Kars'tan merkez ilçesinin Melik köyünde Halay ad ve sanıyla vardır. Kadınlar ayrıca kendi aralarında Halay çekerler. (Burada Zeybek de vardır.)

Afyonkarahisar ilinden meselâ Emirdağ ilçesinin Bademli köyünde 15/20 erkek davul zurnayla Halay çekerler. Kadınlar da kendi meclislerinde Halay çekerler. Aynı ilçenin Davulga köyünde de Halay vardır. Davul zurnayla erkekli kadınlı 15/20 kişi yürütürler.

Malatya ili Halay bölgesinin en koyu merkezlerindendir. Besni ilçesinin mesela merkez köyünde davul zurnayla 3-10 erkek tarafından yürütülür. Darende ilçesinde "Çekin Halay Dizilsin" türküsüyle oynanan Halay ve ayrıca Tanzara oyunları 2, 15 veya 20 kadar erkek tarafından davulzurna veya gırnata (klarnet) ile gösterilir. Oralarda bu oyunların bilinmesi gençlik için bir mecburiyet gibidir. Bilmeyenler açıkça ayıplanır. Kadınları bu oyunların taklitlerinin kendi aralarında yürütürler. Hekimhan ilçesinde 2-10 erkek tarafından davul zurnayla Halay çekilir.

Niğde ili de Halay bölgesidir. "Alay" diyen köyler de vardır. 20, 50 ve hatta daha da fazlası Halay'a girebilirler. Kadınlar aralarında sıra kurabildikleri gibi, bazen karma Halay çekildiği de olur.

Eskişehir hem Zeybek hem de Halay bölgesidir.

Deniz tarafından Samsun'un Havza ilçesine bağlı Ereli köyünde Halay, 2-10 kişiyle davul zurna eşliğiyle çekilir. Kadınlar erkeklerden ayrı Halay çekerler.

Batı yalılarından Bergama'nın Kula ilçesine bağlı Nuriye Köyünde Halay denilen yarı sportif bir oyun vardır.

Gelibolu'nun nice köyleri gibi bazı semtlerde Halay adının Alay telâffuz edildiği görülürse de Halay adının Alay'la her hangi bir münasebeti bulunmadığı muhakkaktır.






 
Bu site Kültür ve Turizm Bakanlığı Bilgi Sistemleri Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanmıştır.
Bu sayfa 22851 kez gösterilmiştir.