TÜRK HALK OYUNLARI
KATALOĞU BAYBURT DAĞLARI:
Bu oyun Sivas'ın
kadın ve erkek halaylarındandır. Başıbüyük ve Beypınarı ile oralara mücavir
köylerde oynanan Bayburt Halayı veya Bayburt Dağları, halaycıların elele gelip
hilâl şeklinde bir dizi kurmalarıyla başlar. Diğer Sivas ve başka yerler
halaylarında olduğu gibi bunda da Başçeken'in elinde bir mendil bulunması
adettir. Bayburt Havası'nda ölçü 10/16'lıktır. Tartım, fasıl musikisinin
"curcuna"sına uygundur. Ayak hareketlerinin daima sekizlik ve düz zamanlarda
yapılması, nefis inhinâlarla (eğrilme, bükülme) icra edilen tartımlı diz
kırışlarının ise üç onaltılık aksak zamanlara tamamiyle uyarlanmış bulunması bu
oyuna dikkati çeken bir incelik kazandırmıştır. Bayburt
Dağları'nın tek figürü:
10/16'lık ölçünün
ilk sekizlik zamanında yarım sağa dönülerek sağ ayak kısa bir adım ileri atılır.
"Üç onaltılık" ikincide vücut sağ ayağa bindirilirken sağ diz tartımlı bir kırma
yapar. Aynı zamanda sol ayak da hafif bir diz kırmasıyla yerden kesilip adıma
hazırlanır. Gelen sekizlikte sol ayak bir adım ileri atılır ve üç onaltılıkta
sol diz tartımlı bir kırma yaparken, sağ ayak da hafif bir diz kırmasıyla yerden
kesilip adıma hazır olur. Sonraki ölçünün ilk sekizlik zamanında yine sağ ayak
bir adım ileri atılır, üç onaltılıkta tekrar sağ diz tartımlı bir kırma yapar ve
aynı anda sol ayak adıma hazırlanır. Sekizlikte sol ayak sağın yanına getirilip
ökçe üzerinde yere konur. (Bunu çeşit çeşit yaparlar. Bazıları sol ayağı ökçe
üzerine koymayıp tamamen yere basarlar. Kimi oyuncular da sol ayak ucunu sağ
ayak istikametinde yere değdirerek üzerine basmazlar.) İkinci ölçünün son üç
onaltılığında yine sağ diz kırılırken, sol ayak da hafifçe yerden kaldırılır.
Üçüncü ölçünün ilk sekizlik zamanında sol ayak kısa bir adım sola geri atılır.
Oyuncular da yarım sola dönmüş bulunurlar. Üç onaltılıkta sol diz kırılırken sağ
ayak yerden kaldırılıp, takip eden sekizlikte solun yanına getirilerek ökçe
üstüne konur. (Tamamen yere basılması, yahut pençe üstüne hafifçe dokundurulması
kez' caizdir.) Üçüncü ölçünün son üç onaltılığında gene sol diz tartımlı bir
kırma yapar. Bundan sonra gelen ölçünün ilk sekizlik zamanında yarım sağa
dönülerek sağ ayak kısa bir adım ileri atılır. El bırakma:
Oyun tarif
edilegeldiği üzere bir müddet devam ettikten sonra, eller bırakılır. Bu el
ayrılımından sonraki ayak hareketleri hiç değişmez. Kol hareketleri Düz
Halay'daki gibidir. El çırpmalar, sağ ayak solun yanına getirildiği yerde
yapılır. (Bazı köylülerimiz ilk defa el çırptıktan sonra yarım sağa dönerek sağ
ayağı bir adım ileri atacağı yerde böyle yapmayıp hafifçe geri aldıkları ve solu
onun yanına vurduktan sonra tekrar sola geri almak, sağı da onun yanına
getirerek bir daha el çırpmak suretiyle yaptıkları görülmüştür. Şu halde
yürüyüşten sonraki figür iki defa yapılmış, iki defa da el çırpılmış oluyor
demektir). Bayburt Halayı'nda
Hoplatma, Tezleme, Sıçratma nevilerinden her hangi birisine rastlanılmamıştır.
Türküsünde nakarat yerine geçen "Şen ol Bayburt, şen ol sende nem kaldı?"
mısrasına bakılırsa bu oyunun bir ayrılık acısı üzerine tertiplendiğine ihtimal
verilebilir.
Bayburt Halayı, çoğu zaman davul zurnayla değil, türküsü
çağrılarak oynanır. Türkünün söyleniş tarzı ayrıca dikkati çekse yeridir. Halay
takımı 6 kişilikse bunlardan üçü türkünün bir mısrasını söyler, diğer üçü onu
aynen tekrar ederler. Böylelikle söz buhranı katiyen hissedilmeksizin oyunun
uzun uzadıya devamı mümkün olur.
|